Door de ontwikkelingen in de rundveehouderij en het toenemende bewustzijn rond dierenwelzijn, is pijnbestrijding bij rundvee een veel besproken onderwerp. Runderen zijn stoïcijnse dieren, die geneigd zijn te vluchten voor mogelijke roofdieren. Daarom proberen ze tekenen van pijn te maskeren. Dit gedrag leidt regelmatig tot de overtuiging dat runderen geen pijn voelen.1 Dit maakt het beoordelen en behandelen van pijn bijzonder uitdagend.
Pijnherkenning bij rundvee:
Het herkennen van pijn bij rundvee is erg moeilijk. Om het wat eenvoudiger te maken, zijn er diverse methoden ontwikkeld om pijn te beoordelen:
1) Parameters voor subjectieve beoordeling
a. Een ethogram wordt gebruikt om het gedrag van een dier over een bepaalde periode vast te leggen en te observeren.2,3 De houding alsook de frequentie van bepaalde gedragspatronen (v.b. het schudden met de kop) worden beoordeeld.
b. Een numerieke beoordelingsschaal wordt het meest gebruikt voor het beoordelen van pijn bij rundvee. De pijn wordt beoordeeld aan de hand van een score op een schaal van 0 of 1 (geen pijn) tot 10 (ondraaglijke pijn).4,5,6
c. Het pijngezicht oftewel de ‘pain face’. Hierbij worden vier onderdelen van het gezicht (oren, ogen, aangezichtsspieren en neus) beoordeeld. Wanneer het dier pijn heeft, zullen de oren gespannen zijn en naar achteren of beneden gericht (‘lamsoren). Daarnaast vertonen de ogen een gespannen of teruggetrokken blik en zijn ook de oog- en / of gezichtsspieren aangespannen. De neusgaten zijn vaak wijdopen en gespannen. (Zie onderstaande afbeelding).
Een punt van aandacht bij subjectieve pijnbeoordeling, is dat de evaluatie van de pijntoestand die het dier ervaart, altijd afhangt van de ervaring en beoordeling van de waarnemer.1
2) Parameters voor objectieve pijnbeoordeling
a. Cortisolconcentraties geven een indicator over stress geassocieerd met pijn. Cortisol wordt geproduceerd in de bijnierschors, maar niet alleen onder invloed van pijn, ook andere omgevingsfactoren en management spelen een rol in de cortisolproductie.7 Hierdoor moeten de cortisolconcentraties altijd beoordeeld worden i.c.m. andere parameters om onderscheid te maken tussen stress en pijngerelateerd ongemak.8
b. Activiteit wordt gemeten met accelerometers om veranderingen in gedrag vast te stellen.9 Accelerometers zijn beschikbaar als stappentellers, halsbanden of oormerken en worden ook gebruikt voor het geautomatiseerd monitoren van rundvee in de stallen.
c. Voeropname en herkauwactiviteit zijn twee bekende indicatoren voor het bepalen van pijn bij rundvee. Verschillende manieren om voeropname en herkauwtijd te bepalen zijn beschikbaar, inclusief het gebruik van halsters. Een nadeel is wel dat de tijd voor het eten en herkauwen niet alleen negatief beïnvloed wordt door pijn, maar ook door stress en ziekte.10
d. Algometrie meet de mechanische druk dat een rund maximaal tolereert op een bepaald gebied (v.b. na het onthoornen), voordat er een defensieve of ontwijkende reactie optreedt. Een toename van de lokale gevoeligheid wordt geassocieerd met pijn.11
BRD bij kalveren, een pijnlijke aandoening.
BRD bij kalveren is een multifactorieel probleem; het ontstaan van de ziekte hangt af van de aanwezigheid van de veroorzakende ziekteverwekkers, de algemene conditie van het dier en de bedrijfsomstandigheden. De economische impact van BRD is groot; verschillende studies tonen aan dat BRD verantwoordelijk is voor bijna een kwart van de kalversterfte.12,13
BRD is ook een zeer pijnlijke aandoening, waardoor adequate pijnstilling nodig is.14,15 Kalveren met longontsteking uiten pijn onder andere door een hogere klinische score, ontlasting van een van de voorpoten overeenkomend met de aangetaste longzijde en minder activiteit.13
Het bepalen van de ergheid van de luchtweginfectie is te scoren door middel van afbeelding. Per vak wordt er een score toegediend en als de totaalscore hoger dan 6 is, is er sprake van een luchtweginfectie en is behandeling (met antibiotica én pijnstilling) noodzakelijk
Behandeling van BRD:
Het tijdig behandelen van BRD is zeer belangrijk. Eén van de grootste redenen van therapiefalen zijn te vergevorderde longlaesies als gevolg van BRD. Een combinatie van antibiotica en NSAID’s is erg belangrijk om toe te passen. NSAID’s zijn langwerkend of kortwerkend en dragen bij aan het verlagen van de koorts, zijn sterk pijnstillend en remmen de inflammatoire reactie van het longweefsel waardoor er minder oedeem en longbeschadiging ontstaat. Uiteindelijk zorgt het gebruik van NSAID’s voor een beter herstel van het dier. Eventueel kunnen ook bronchodilatoren gebruikt worden bij de behandeling van BRD.
1) Hudson C, Whay H, Huxley J: Recognition and managment of pain in cattle. In Pract. 30:126-134, 2008.
2) Fraser AF, Broom DM: Describing, recording and measuring behaviour, in Fraser AF, Broom DM (eds): Farm animal behaviour
and welfare (ed 3), Vol CAB International 1990, pp 7-16.
3) Johnson CB, Gibson TJ, Flint P, et al: New techniques for pain recognition: What are the applications, where are the limits?,
Proceedings, Proceedings of the Australian Animal Welfare Strategy International Conference, Conrad Jupiters, Gold Coast,
Queensland, Australia, Queensland, Australia, 31 August – 3 September 2008.
4) Huxley JN, Whay HR: Current attitudes of cattle practitioners to pain and the use of analgesics incattle. Vet. Rec. 159:662-668,
2006.
5) Remnant JG, Tremlett A, Huxley JN, et al: Clinical attitudes to pain and use of analgesia in cattle – Where are we 10-years on?
Vet. Rec. 181:400, 2017
6) Laven RA, Huxley JN, Whay HR, et al: Results of a survey of attitudes of dairy veterinarians in New Zealand regarding painful
procedures and conditions in cattle. N. Z. Vet. J. 57:215-220, 2009.
7) Ogino M, Matsuura A, Yamazaki A, et al: Plasma cortisol and prolactin secretion rhythms in cattle under varying external
environments and management techniques. Anim. Sci. J. 85:58-68, 2014.
8) Coetzee JF, Lubbers BV, Toerber SE, et al: Plasma concentrations of substance P and cortisol in beef calves after castration or
simulated castration.Am. J. Vet. Res. 69:751- 762, 2008.
9) Olson ME, Ralston B, Burwash L, et al: Efficacy of oral meloxicam suspension for prevention of pain and inflammation following
band and surgical castration in calves. BMC Vet. Res. 12:102, 2016.
10) Sutherland MA, Lowe GL, Huddart FJ, et al: Measurement of dairy calf behavior prior to onset of clinical disease and in response
to disbudding using automated calf feeders and accelerometers. J. Dairy Sci. 101:8208-8216, 2018.
11) Heinrich A, Duffield TF, Lissemore KD, et al: The effect of meloxicam on behavior and pain sensitivity of dairy calves following
cautery dehorning with a local anesthetic. J. Dairy Sci. 93:2450-2457, 2010.
12) Pardon B., Callens J., Maris J., van Praet W., Deprez P., Ribbens S. 2020. Pathogen-specific risk factors in acute outbreaks of
respiratory disease in calves. Journal Dairy Science (103), p. 2556 – 2566.
13) Lowe G. L., Waas J. R., Schaefer A. L. Cox N. R., Stewart M. 2019. Physiological and behavioral responses as indicators for early
disease detection in dairy calves. Journal of Dairy Science (6), p. 5389 – 5402.
14) Mijares S., Edwards-Callaway L., Roman-Muniz I. N., Coetzee J. F., Applegate T. J., Cramer M. C. 2023. Veterinarians’ perspective
of pain treatment, and diagnostics for bovine respiratory disease in preweaned dairy calves. Frontiers in Pain Research (4), p.
1-11.
15) Martin S. M., Kleinhenz M. D., White B. J., Johnson B. T., Montgomery S. R., Curtis A. K., Weeder M. M., Blasi D. A., Almes K. M.,
Amachawadi R. G., Salih H. M., Miesner M. D., Baysinger A. K., Nicke;; J. S., Coetzee J. F. 2022. Asessment of pain associated with
bovine respiratory disease and its mitigation with flunixin meglumine in cattle with induced bacterial pneumonia. Journal of
animal science (100), p. 1-13.Geschreven door drs. J. de Mul, werkzaam voor Dechra als productmanager Landbouwhuisdieren & Paard
