Water met te veel kiemen veroorzaakt hoge celgetallen, koeien met (uier)aandoeningen en minder melkproductie. Het desinfecteren van drinkwater kan een van de oplossingsrichtingen zijn.
Als het gaat om de drinkwatervoorziening in de stal, zijn er twee aspecten waarbij geen concessies gedaan mogen worden. Ten eerste een voldoende grote hoeveelheid water te allen tijde, groot genoeg om verbruikspieken op te vangen. Als tweede moeten aan de kwaliteit van het water geen concessies gedaan worden. Dierenartsen die melkveebedrijven begeleiden hebben de laatste jaren steeds vaker ervaren hoe belangrijk een regelmatige controle van het veedrinkwater is. De eigenschappen van het water zijn bepalend voor de opname ervan door de dieren, maar spelen ook een rol bij de reiniging van de melkinstallatie en bij het klaarmaken van een rantsoen met toegevoegd water.
Problemen opsporen
Wie kent het niet: je zet de laarzenreiniger aan en de waterdruk is onvoldoende, omdat op hetzelfde moment de melkinstallatie wordt gereinigd. Nog onaangenamer is het als je van de melkrobot de attentie ‘onvoldoende water’ krijgt tijdens de hoofdreiniging. Kan de robot ondanks dat wel goed reinigen? En wordt het probleem groter als het water ook nog eens een slechte kwaliteit heeft? Een eenvoudige check: schakel twee uierdouches in tijdens de melkstalreiniging of leeg twee voorraaddrinkbakken tijdens de hoofdreiniging van de robots om te controleren of de watertoevoer voldoende is. Het probleem van een tekortschietende watervoorziening wordt vaak alsmaar groter, onder andere doordat veestapels groeien. Moet een groter aantal dieren van water voorzien worden, of wordt de stal vergroot, dan worden bestaande waterleidingsystemen vaak verlengd en niet op de daadwerkelijke behoeften aan water in de nieuwe situatie aangepast. Het gevolg hiervan kan te weinig waterdruk zijn alsook dat de kiemen uit het bestaande leidingnetwerk ineens veel meer ruimte hebben in het nieuwe leidingwerk. Zijn waterproblemen al bekend vanuit de bestaande situatie, dan is het raadzaam de werking van het watersysteem in de nieuwbouw te testen voor de dieren erin gaan. In de ideale situatie worden vooraf de benodigde druk en opbrengst berekend om zo nodig de capaciteit van de installatie aan te passen. Al met al kan te weinig wateropbrengst alsook water dat met toxinen en bacteriën is belast, leiden tot een niet goed functionerende reiniging van de melkinstallatie, vervuiling van de waterleidingen en verlaging van de wateropname door de koeien. Dit alles beïnvloedt de uiergezondheid, de immuunafweer en de melkproductie.
Water desinfecteren
Als er problemen zijn met de kwaliteit of capaciteit van het water, hoe kan dat worden geanalyseerd en eventueel worden opgelost?
- Gestandaardiseerde bacteriologische wateranalyses vertellen vaak maar de halve waarheid. Het totale kiemgetal (0 tot 100 kolonievormende eenheden per ml, de pH-waarde (6,5 tot 9,0) en de waterhardheid (8 tot 15° dH) kunnen in afhankelijkheid van tijd, plaats en doorstroming sterk schommelen.
- Een swab van de binnenkant van de waterleiding geeft een betrouwbaardere uitkomst, maar is in de praktijk lastig. De eerste, eenvoudige aanduiding voor de kwaliteit van het water en de werking van de watervoorziening krijg je meestal echter via de melkinstallatie (waterdruk en monster).
- Blijken er problemen met de kwaliteit van het water, dan kan waterdesinfectie daar als volgt bij helpen: naast aan snelle kiemgroei, zijn waterleidingsystemen in een stal ook onderhevig aan voortdurende nieuwe contaminatie door kiemen vanuit de drinkbakken. Van daaruit groeien micro-organismen, tegen de waterstroomrichting is, de waterleiding in.
- Minimaliseren van deze zogenoemde ‘retrogade’ kiembelasting is, naast de afdoding van bacteriën die zich in het water bevinden, het belangrijkste doel van waterdesinfectie.
- Belangrijk is daarbij de leidingen voorzichtig van de bacterielaag te ontdoen. Zo voorkom je dat het snel lozen van de biofilms de drinkbakken verstopt of dat dieren grote hoeveelheden kiemen binnenkrijgen tijdens het drinken. Een vaak ingezette methode is desinfectie met chloordioxide (middels volledig geautomatiseerd doseersysteem of tabletten).
- Bij elke werkwijze is de diagnostiek die eraan voorafgaat bepalend. Elk water en elk watersysteem is anders. Er is dus geen eenduidige werkwijze die voor elk bedrijf gelijk is.
- Het belangrijkst voor waterdesinfectie zijn meetbare criteria en het aanpakken van het gehele systeem. Ook als dit proces in het ideale geval door de vaste dierenarts of adviseur wordt ondersteund, moeten de gedoseerde concentratie en eventueel ook de wateropname (watermeter) dagelijks meetbaar zijn en consequent gecontroleerd worden. Hetzelfde geldt voor de factoren diergezondheid en melkproductie.
- Let op: in stressperiodes (bijvoorbeeld zomerhitte, rantsoenomschakelingen et cetera) kun je beter niet met waterdesinfectie starten.
Twee praktijkervaringen
Welke effecten de integratie van waterdesinfectie in het productieproces kan hebben, is gebleken uit ervaringen op twee praktijkbedrijven die hieronder als voorbeeld worden gesteld. Beide bedrijven melken met een automatisch melksysteem en behalen een gemiddelde productie van 11.500 respectievelijk 12.500 kg en een levensdagproductie van 19,5 kg melk. De vervanging ligt op beide bedrijven onder 25 procent. Ondanks eerdere advisering en optimalisering op alle gebieden, lieten de celgetalproblemen en vaak voorkomende acuut te behandelen mastitisgevallen zich niet reduceren.
Voorbeeldbedrijf A
Ondanks geoptimaliseerd management op alle gebieden, lag het celgetal van de tankmelk op dit bedrijf bijna altijd boven 250.000 cellen per ml melk. Ook werd bijzonder vaak een mastitisgeval behandeld. De bacteriologische watermonsters lieten een goed resultaat zien. Met de implementatie van waterdesinfectie in de vorm van chloordioxide heeft de situatie zich verbeterd. Ondanks dat bleven grote schommelingen bestaan in de dagelijkse meetwaarden. Uiteindelijk werd ook ultrasoon-filterapparatuur toegevoegd om de biofilm te bewerken. Het resultaat heeft aangetoond dat de combinatie van desinfectie en ultrasoon-apparatuur een efficiënt totaalpakket was. Na ongeveer een halfjaar werd verbetering waargenomen. De hoogste en laagste celgetallen lagen duidelijk dichter bij elkaar. Het totale kiemgetal werd lager. Ook mastitisbehandelingen waren minder vaak nodig. Vooral de motivatie van de bedrijven voor het consequent meten van de waardes in het water om de juiste desinfectieconcentratie te vinden, heeft tot verbetering geleid.
Voorbeeldbedrijf B
Ongeveer zeven jaar geleden bouwde het bedrijf een nieuwe stal en schakelde om naar melkrobots. Ondanks deze inspanningen lag het celgetal op 350.000 cellen per ml melk. Behandelingen tegen E. coli- en Klebsiella-mastitis bleven te vaak terugkomen. Toen in 2017 werd begonnen met de desinfectie van water, verbeterde het celgetal. Desalniettemin bleef het bedrijf kampen met ontstekingen die behandeld moesten worden en met grote schommelingen. De meetwaarde op de plek waar chloordioxide in het leidingsysteem geïnjecteerd wordt, liet de juiste concentratie zien. Maar in de drinkbakken werden uiteenlopende waardes gevonden. Het vermoeden was dat de biofilms die gevormd zijn in de leidingen verschillen en dat per leiding het effect van de desinfectie op uiteenlopende wijze wordt beïnvloed. Ook op dit bedrijf leverde de installatie van ultrasoon-apparatuur de oplossing. Door deze techniek wordt de biofilm losgemaakt en gelijktijdig worden de losgekomen deeltjes van de biofilm gedesinfecteerd. Dit totaalconcept leidde uiteindelijk tot een duidelijke verbetering van de celgetallen alsook tot een reductie van de te behandelen mastitisgevallen (zie figuur 2).
Slechts één van vele bouwstenen
Ondanks dat met waterdesinfectie veel resultaat kan werden geboekt, moeten eerst andere ziekmakende factoren worden uitgeschakeld voor in een desinfecteerinstallatie wordt geïnvesteerd. Bovendien moet duidelijk zijn: een verbetering van de watervoorziening kan niet alle problemen oplossen. Veel meer van belang is de immuunafweer van de koeien verbeteren en factoren met een negatieve invloed minimaliseren. De waterdesinfectie kan een van de bouwstenen zijn om de tolerantie van de koeien ten opzichte van negatieve factoren te behandelen om op de lange termijn behandelingen uit te sparen en daarmee het dierenwelzijn te verbeteren. De factor water moet daarom hoe dan ook in bedrijfs- en probleemanalyses worden meegenomen. Tegelijkertijd moeten andere factoren, zoals huisvesting en voeding, continu geoptimaliseerd worden. Succes kan alleen met een goed totaalconcept worden bereikt.
Tekst: Katrin Hilbk-Kortenbruck in samenwerking met André Hüting, dierenartsenpraktijk ‘An der Güterstraße‘ (D) Foto: Katrin Hilbk-Kortenbruck
- Als de kwaliteit van het drinkwater te wensen overlaat, verlaagt dat de melkproductie van de koeien en ze kunnen er ziek van worden.
- De kwaliteit van het water dat op een melkveebedrijf gebruikt wordt, is vaak terug te zien bij de controle van de melkinstallatie.
- Micro-organismen groeien retrogade, dus tegen de waterstroom in, de waterleiding in. Drinkbakken schoonhouden is ook in dit opzicht belangrijk.
- De installatie van een waterdesinfectiesysteem kan voor een hogere productie en een betere gezondheid zorgen.
- Meetbare waarden, consequente controles en het algehele systeem voor de drinkwatervoorziening zijn belangrijk.
- Op twee voorbeeldbedrijven bood alleen waterdesinfectie niet voldoende soelaas om de gezondheidsproblemen op te lossen. Na installatie van een ultrasoonfilter raakten de problemen verholpen.
