Een koe die niet op kan staan moet altijd als een IC-patiënt worden gezien en heeft de hoogst mogelijke aandacht en prioriteit nodig. Elite bezocht een seminar over het omgaan met zogenoemde vastliggers en geeft tips.
Als een koe niet meer kan opstaan, wat moet je dan onderzoeken? Met welke hulpmiddelen leg je een koe op haar andere zij en hoe stel je de juiste prognose?
Juiste verzorging voor vastliggende koe
Het vastliggen van een koe kan verschillende oorzaken hebben. Er zijn drie soorten oorzaken:
- Trauma’s
- Spierschade, bijvoorbeeld adductorscheur
- Zenuwschade, bijvoorbeeld ruggenmergverwonding, verlamming van bekkenzenuwen
- Botschade, bijvoorbeeld fracturen of heup uit de kom.
- Storing in mineralenhuishouding
- Bijvoorbeeld calcium-, magnesium-, of fosfortekort
- Zeer ernstige gevallen van algemeen voorkomende ziekten
- Bijvoorbeeld een zwaar geval van (toxische) mastitis, ernstige acidose of ernstige ketose
In veel gevallen wordt een vastliggende koe een afvoerkoe. Het vastliggen an sich is daarvan echter vaak niet de oorzaak, de gevolgen van vastliggen zijn de oorzaak. Denk daarbij aan onherstelbaar letsel aan spieren en zenuwen (al na 6 tot 12 uur vastliggen), ontstaan van trauma’s (blijvende schade) bij opstapogingen of uitglijden of verteringsstoringen door lage voeropname of stofwisselingsstoornissen. Om te voorkomen dat de koe verloren gaat door de gevolgschade, is de juiste verzorging bij vastliggen onontbeerlijk.
Koe klinisch onderzoeken
Om de toestand van de koe precies in te kunnen schatten en een prognose te kunnen stellen, is een volledig klinisch onderzoek nodig. Daarbij hoort ook het onderzoeken van de achterbenen en de uier, ook als dat bij een liggende koe niet makkelijk gaat. Na diagnose volgt de behandeling met de juiste geneesmiddelen in samenspraak met de dierenarts. Het is raadzaam de koe te voorzien van een spagaatriem tussen de achterpoten. Dan heeft ze bij opstapogingen meer grip en de kans op uitglijden is kleiner.
Het juiste onderkomen
Vastliggers liggen het best in een schoon strohok of in een zandbox (slipvaste vloer). Afhankelijk van hoe de navolgende behandeling plaatsvindt, is een plek buiten de stal (wei) ook een optie. Dan is wel beschutting voor de weersomstandigheden nodig, in het bijzonder voor de zon. Bovendien moet de koe er continu over voldoende voer en water beschikken.
Moet een vastliggende koe worden verplaatst, dan is het trekken op een slede de beste manier. Daarvoor kun je bijvoorbeeld een rubbermat gebruiken die zo groot is dat de koe er volledig op past. Als ze er niet volledig op past, is er tijdens het slepen risico op het ontstaan van schaafwonden. Het materiaal van de koeslede moet zo sterk zijn dat het niet slijt tijdens het transport. Terwijl de slede wordt getrokken, moet de kop van de koe met een halster worden gezekerd. Dat betekent dat er iemand naast de slee loopt die de kop met een halstertouw op de plaats houdt. Zorg dat nooit aan de kop getrokken kan worden. Sta er bij stil dat nietsvermoedende passanten het verslepen van de vastliggende koe ongewild kunnen zien. Desgewenst kun je hier maatregelen voor nemen.
Heupklem alleen in nood
Belangrijk: als een vastliggende koe niet van ligpositie verandert of op de andere zij gaat liggen, moet ze minstens viermaal daags worden gedraaid. Een minishovel en een brede buikgordel of een heupklem kunnen dat klusje een stuk lichter maken. Met strobalen kan de borstbuikligging worden ondersteund. Een heupklem zou alleen als laatste redmiddel gebruikt moeten worden en zo kort en behoedzaam als mogelijk. De klem kan namelijk zware letsels zoals spierschade en hematomen veroorzaken. Als een koe de staande positie niet zelfstandig kan vasthouden, is het beter haar niet langere tijd in de heupklem te laten hangen.
Prognose
Bij een vastliggende koe is één ding zeker, je hebt er veel werk mee. Daarom moet je van te voren inschatten hoe realistisch het is dat de nodige tijd aan de koe kan worden besteed en wat de prognose voor de koe is. Is de prognose gunstig en kan de juiste verzorging gegarandeerd worden, dan kan de behandelpoging worden gestart.
Prognose goed: de koe vreet, drinkt en gaat zelfstandig op de andere zij liggen. De prognose is gunstig. Met de juiste behandeling en goede verzorging kan de koe tot drie weken blijven liggen, zolang er zicht is op genezing.
Prognose slecht: ondanks behandeling blijft de koe op één zij liggen en vreet of drinkt niet. De prognose is ongunstig, het dierwelzijn komt in het geding en de koe vraagt enorm veel tijd. Overweeg euthanasie.
Staat de koe niet op en/of wordt ze niet meer gezond, dan kan afvoer van de koe het gevolg zijn. In principe heeft een noodslachting dan de eerste voorkeur. Mag het dier niet worden getransporteerd, dan is nooddoding (euthanasie) het devies tenzij een mobiel slachthuis beschikbaar is.
Tekst: Katrin Hilbk-Kortenbruck en Wilbert Beerling
