In 2021 zijn van de oogst van stro geen bijster goede kwaliteiten te verwachten. De Duitse Dierenarts Dr. Arnd Grottendieck geeft tips over het gebruiken van verregend stro op het melkveebedrijf.
Na drie jaren waarin stro goed geoogst kon worden en dus van hoge kwaliteit was, moeten melkveehouders het nu waarschijnlijk dikwijls stellen met stro van slechte kwaliteit. Maar zelden kan het stro direct achter de maaidorser droog weg geperst worden. Vaak hebben de zwaden nog regen gevangen.
Het beste stro als voerstro gebruiken
Elite: Zou men de kwaliteit vn kritische partijen stro op het oog kunnen beoordelen of is microbiologisch en voederwaardeonderzoek nodig?
Grottendieck: Dat is geen makkelijke vraag. Theoretisch kan een laboratoriumanalyse natuurlijk zeer nauwkeurige waarden opleveren. Toch zijn juist bij microbieel onderzoek zoveel parameters mogelijk, dat ze de beslissing voor de veehouder stro wel of niet te voeren alleen maar moeilijker maken. Bovendien kan elke individuele partij stro verschillen in kwaliteit. Het is, alleen al uit kostenoverweging, niet praktisch elke partij te laten onderzoeken. Bovendien ben je als melkveehouder in moeilijke strojaren gedwongen tot compromissen. Daarom is mijn advies elke partij stro te beoordelen op geur en op het eruit ziet. Wat muf ruikt, niet uitschudbare plakken heeft gevormd en bruin verkleurd is, mag simpelweg niet gevoerd worden, aan niet één diergroep op het bedrijf. Alleen de muffe geur wijst op een hoog gehalte aan schimmelsporen, gisten en bacteriën. Het voeren van dit stro is voor de dieren hetzelfde als kuilvoer met schimmel vreten. Het kritische stro als strooisel gebruiken kan minder kwaad.
Elite: Welk effect heeft het op koeien, pinken en kalveren als ze slecht stro gevoerd krijgen?
Grottendieck: Wat betreft het voeren reageren volwassen runderen door de pens als buffer minder gevoelig dan kalveren op microbieel belaste voeders. Bepalend is echter de totale belasting van een voeder. In beginsel belasten schimmelsporen, pathogene gisten en bacteriesoorten altijd het immuunsysteem, maar ook lever en nieren. Verhoogde celgetallen, vaker optreden van uierontsteking, diarree en een terugvallende melkproductie en vruchtbaarheid zijn de gevolgen. Daarvoor zijn schimmelsporen al voldoende. Het is niet zo dat voor dergelijke gezondheidsproblemen de opname van door bepaalde schimmelsporen geproduceerde mycotoxinen, zoals Deoxynivalenol (DON), vooraf moet gaan. Opname van mycotoxinen brengt nog extra problemen met zicht mee en niet per definitie direct na de opname, maar ook deels vertraagd. De moleculen van deze toxine hopen zich op in het vetweefsel. Is een koe door een energietekort gedwongen lichaamsvet te mobiliseren, dan worden de toxinen weer vrijgemaakt en komen in het lichaam en kunnen dus maanden na opname nog voor vruchtbaarheidsproblemen zorgen.
Elite: Melkveehouders moeten over het algemeen uit de voeten zien te komen met het stro dat ze kunnen kopen of zelf kunnen winnen. De mindere kwaliteiten zullen dus als strooisel gebruikt moeten worden. Wanneer moet je ook daarmee terughoudend zijn?
Grottendieck: Voorzichtig moet je daar zijn, waar een kiemarme omgeving van het grootste belang is. Vooral dus in de transitie- en afkalfafdelingen en bij de kleine kalveren. Rond de afkalving is een kiemarme omgeving van belang, omdat de speenkanalen zich al enkele dagen voor de afkalving kunnen openen. Daarmee stijgt gelijktijdig het risico dat kiemen uit strooisel in de uier komen en infecties veroorzaken. Kalveren worden zonder immuniteit geboren. Schimmels en pathogene gisten en bacteriën die in het strooisel zitten kunnen worden opgenomen of binnendringen via de nog niet opgedroogde navel en ziekten veroorzaken.
Elite: Hoe riskant is stro van slechte kwaliteit als strooisel voor lacterende koeien?
Grottendieck: Bij lacterende koeien bestaat natuurlijk ook het risico dat pathogene microorganismen uit het strooisel via de speenkanalen binnendringen. Organische strooisel, zoals stro, zijn met het oog op kiembelasting altijd gevoelig, daarom moet het altijd zo droog als mogelijk worden gehouden. In jaren met kritische strokwaliteiten geldt dat des te meer, omdat de kiembelasting van het ongebruikte stro al hoger is. De schimmelsporen komen bij contact met vocht tot leven. Wordt verregend of vochtig geperst stro in de ligboxen gestrooid, dans tijgt ook het risico op uierinfecties met omgevingsgeassocieerde kiemen. De koeien reageren in het ergste geval met verhoogde celgetallen in de melk en vaker optreden van uierontsteking. Bijzonder gevaarlijk zijn uierontstekingen die door gisten schimmelsporen veroorzaakt worden, deze zijn namelijk niet behandelbaar. In een stro-kalk-strooisel zie ik verregend stro als minder problematisch dan met enkel stro als ligbed.
Elite: Zijn er grenswaarden voor het totale kiemgehalte in stro waarmee veehouders het risico voor de uiergezondheid kunnen afwegen?
Grottendieck: Bij het instrooien jezelf aan een grenswaarde commiteren voor het gezamenlijke kiemgehalte vind ik in de praktijk lastig, omdat de mate van ligbedverzorging in het verdere verloop een grote rol speelt in hoe de pathogene kiemen zich vermeerderen. Dan nog schaadt het natuurlijk niet het verse strooisel dat in de opslag en ligboxen ligt eens te laten onderzoeken om te weten hoe goed het uitgangsmateriaal in combinatie met het management uitpakt. Als doelwaarde voor hygiënisch, kiemvrij organisch strooisel wordt door de werkgroep van Prof. Dr. Volkert Krömker een totaalkiemgehalte van minder dan een miljoen kolonievormende eenheden genoemd. Dit kun je als oriëntatiewaarde beschouwen.
Elite: Als bestemming voor de slechtste strobalen blijft dus het strooisel voor ouder jongvee en droge koeien over als hiervoor stro gebruikt wordt.
Grottendieck: Als dat onvermijdbaar is wel ja. Maar houdt met een paar dingen rekening om de belasting van de dieren tot het minimale te beperken. Stof en schimmelsporen worden bij het instrooien van het stro door de lucht verspreid en belasten vervolgens de luchtwegen en het immuunssyteem. Ze kunnen luchtwegaandoeningen in de hand werken. Vooral longen van jongvee zijn zeer gevoelig. Daarom moeten afdelingen met stro altijd goed geventileerd zijn. Ook in de winter moeten windzeilen of stalgordijnen tijdens het instrooien geopend worden tot het stof is verwaaid of is gaan liggen. Bij droogstaande koeien die op stro gehouden worden, raad ik in een jaar met kritisch stro aan alle droge koeien van een speen sealer te voorzien als dat standaard niet gedaan wordt. Al meerdere dagen voor de afkalving kunnen de speenkanalen openen en daarmee stijgt het risico op infectie met onder andere Streptococcus uberis. Bij stro van slechte kwaliteit is deze kans nog groter.
Tekst en foto’s: Katrin Berkemeier
