In Hongarije worden in toenemende mate prototheca (algen) gevonden bij klinische gevallen van mastitis. Wat je moet weten over de tot nu toe weinig aangetoonde ziekteverwekker, legt wetenschapper Dr. Peter Kovacs van Universiteit Boedapest uit.
Bij de hoofdfoto: Prototheca-koloniën groeien als kleine witte ‘bloemkooltjes’ op een selectieve Sabouraud-agar. Zijn er binnen het koppel slechts één of twee koeien besmet, dan is het advies om de besmette dieren direct af te voeren.
Prototheca en met name Prototheca zopfii behoren tot de mastitisverwekkers. Het zijn de enige planten die in staat zijn uiers voor langere tijd te koloniseren. In de meeste Europese landen is de diagnose nog steeds zeldzaam. In Hongarije en Portugal worden algen de laatste tijd echter steeds vaker aangetoond. Voor de bestrijding van de infectie zijn er geen toegelaten diergeneesmiddelen.
Meestal is het uierkwartier dermate beschadigd dat het verschrompelt. Na de eerste prototheca-infectie zijn sommige koppels binnen afzienbare tijd volledig besmet.
Elite: Waar komen de algen in de melkveestal vandaan?
Kovacs: Algen zijn bodembewoners, ze komen via het strooisel of het voer op het bedrijf. Vaak worden de algen op vochtige plekken in de stal gevonden, bijvoorbeeld rondom de drinkbakken. Daar kunnen ze zich heel goed vermeerderen. Als een koe de ziekteverwekker eenmaal binnen heeft gekregen, scheidt ze die met de mest uit en verspreidt de verwekker zo door de stal. Nieuwe studies laten zien dat prototheca steeds vaker in uiers voorkomen en dat behalve P. zopfii genotype II, ook P. blaschkea en P. wickerhami prototheca-mastitis veroorzaken. Het onderlinge verschil tussen deze ziekteverwekkers is nog niet volledig duidelijk en met routinematige laboratoriumdiagnose is het onmogelijk om de soorten van elkaar te onderscheiden.
Elite: Zijn prototheca koe- of omgevingsgerelateerde ziekteverwekkers?
Kovacs: Beide. In het begin, als het probleem ontstaat, gedraagt de alg zich als een mastitisverwekker vanuit de omgeving. De eerste besmettingen in een stal vinden plaats vanuit de vuile omgeving. De algen koloniseren de uier gedurende langere tijd, de zieke dieren verspreiden de algen via hun melk en via de besmette melk verspreiden de algen zich in de melkstal. Bijvoorbeeld via de handen van de melkers of meermaals gebruikte uierdoeken. In dat geval is er sprake van een besmettelijke infectie.
Elite: Worden individuele koeien getroffen of het
hele koppel?
Kovacs: Het beeld van één of enkele door algen geïnfecteerde koeien zien we maar zelden. In de meeste gevallen is het een probleem van het hele koppel. Als de veehouder of dierverzorger de besmetting niet herkent en de algen de tijd krijgen, kunnen ze 30 tot 40 procent van het koppel besmetten. De bestrijding van de infectie wordt dan een zeer langdurige en kostbare aangelegenheid.
Elite: Wat zijn de typische symptomen van prototheca-mastitis?
Kovacs: Algen kunnen klinische en subklinische mastitis veroorzaken. Soms zijn de klassieke symptomen van een ontsteking zichtbaar, maar niet altijd. Door de ontsteking en de schade aan het weefsel neemt de melkproductie af. Bij chronische infecties verschrompelt het getroffen kwartier. De melkproductie neemt drastisch af of stopt helemaal. Ook het uitblijven van genezing van de ontsteking na de behandeling behoort tot een klassiek symptoom van prototheca-mastitis. De klinische symptomen kunnen verdwijnen, maar het hoge celgetal blijft. Van tijd tot tijd kan de klinische mastitis weer de kop opsteken in het getroffen kwartier. Een microbiologisch onderzoek van een ongeneeslijk mastitisgeval kan de infectie met prototheca bevestigen.
Elite: Is er een doeltreffende behandeling?
Kovacs: Op dit moment zijn er geen toegelaten geneesmiddelen waarmee we de algen uit de uier kunnen verwijderen zonder het weefsel te beschadigen. Als het gaat om een zeer waardevol dier, kun je overwegen om het getroffen kwartier droog te zetten, maar dat biedt geen volledige bescherming tegen kruisbesmetting tussen kwartieren. En in een koppel kun je niet te veel dieren met slechts twee of drie functionerende kwartieren laten rondlopen.
Elite: Hoe bescherm je het koppel tegen prototheca?
Kovacs: Onze bevindingen zijn dat op jodium gebaseerde desinfectiemiddelen het effectiefst zijn tegen algen in de stal. Een juiste melkhygiëne met vóór het melken gereinigde en ontsmette spenen is heel belangrijk om herbesmetting te voorkomen.
Melkers moeten handschoenen dragen en papieren wegwerpdoeken gebruiken om de spenen te reinigen. Het aantal nieuwe mastitisgevallen neemt af als de melkstellen na het melken van besmette dieren daadwerkelijk worden gereinigd en ontsmet. Desinfecterend dippen na het melken is tevens zeer belangrijk. De besmette dieren moeten in ieder geval van de rest van het koppel gescheiden worden. Ze moeten als laatste groep door de melkstal en de installatie moet vervolgens grondig worden gereinigd en gedesinfecteerd. De melk van zieke dieren mag in geen geval aan pasgeboren kalveren worden gevoerd. Uit enkele studies is gebleken dat kalveren via hun mest de algen overbrengen.
Elite: Moet ik een koe met prototheca laten afvoeren?
Kovacs: Vanwege het grote besmettingsgevaar, de geringe kans op zelfgenezing en het gebrek aan toegelaten werkzame geneesmiddelen, is afvoeren van deze dieren vaak de enige optie. Als de grootte van het koppel en het aantal besmette koeien het mogelijk en noodzakelijk maken, kan een extra, separaat gehuisveste productiegroep worden gemaakt. Op die manier kunnen besmette koeien tot het eind van de lactatie in het koppel blijven. De groep moet wel steeds als laatste worden gemolken. Ook besmette, drachtige koeien moeten in deze groep worden gehouden, tot ze worden drooggezet. De koeien in deze groep mogen niet worden geïnsemineerd en moeten worden afgevoerd als de producties te laag zijn of de uiergezondheid van een koe dwingt tot noodzakelijke afvoer. Als in een koppel slechts één of twee besmette dieren gevonden worden, is het zaak deze zo snel mogelijk af te voeren.
Tekst: Marion Weerda
