Volgas voeropname in de lactatie­start

Als koeien net hebben afgekalfd en aan de lactatie beginnen, moeten ze het er goed van nemen. Een hoge voeropname in het begin is namelijk de beste maatregel voor een probleemloze lactatie.

Vreten verse koeien in de eerste dagen en weken na de afkalving slecht (te weinig of te haastig), dan heeft dat onmiddellijk gevolgen voor de drogestofopname, pensgezondheid, de vertering en dus de melkproductie. Trevor DeVries van de universiteit van Guelph in Canada legt uit hoe je de koeien in deze periode ondersteunt.

Verse koeien kunnen in het begin van de lactatie niet genoeg voedingsstoffen opnemen om in hun melkproductie en lichaamsonderhoud te voorzien. Een negatieve energiebalans is dus amper te vermijden, maar kan wel beperkt blijven met een hoge drogestofopname. Belangrijk hierbij is een stabiele pH-verhouding in de pens. Acidoses kunnen worden voorkomen als deze koeien vaak bij het voerhek komen en kleine porties vreten. Maar ook wát ze opnemen is van belang. Als verse koeien het TMR uit­sorteren en selectief vreten, wijkt het opgenomen rantsoen sterk af van het rantsoen dat speciaal voor deze koeien is samengesteld. Sorteren koeien bijvoorbeeld de effectieve vezels uit, dan kan de pens-pH dalen, met een laag melkvetgehalte als gevolg.

Herkauwen kost tijd

Bij het herkauwen verkleinen koeien de voerdeeltjes in het rantsoen. Dat helpt de pensmicroben om het voer om te zetten en verder te transporteren. Bovendien zorgt het herkauwen voor speekselproductie en dat buffert en stabiliseert de pens. Deze processen zijn voor de koe belangrijk om het voer volledig te kunnen verteren. Daarom moet je koeien daarvoor altijd genoeg tijd geven (figuur 1). De herkauwactiviteit is te beïnvloeden met managementmaatregelen in de stal. Koeien herkauwen immers niet alleen ’s nachts, maar ook overdag, mits ze er de tijd voor krijgen. Om transitiekoeien buiten de melk- en vreettijden niet te storen bij het herkauwen, moeten de rustmomenten overdag zo min mogelijk verstoord worden. Zorg er in de stal voor dat de koeien zoveel mogelijk en zo lang mogelijk liggen. Dat vereist ook dat er geen overbezetting is aan het voerhek en in de ligboxen, want dat verlaagt de ligtijd en verhoogt het risico dat koeien zich aan het voerhek agressief gedragen door voerconcurrentie.

Wat helpt tegen concurrentie aan het voerhek, is de vaarzen in het begin van de lactatie apart huisvesten. Studies wijzen uit dat ze dan langer en meer vreten dan in een groep met meerkalfskoeien. Daarbij liggen koeien langer na de eerste afkalving en verliezen minder lichaamsgewicht. Als vanwege beperkte ruimte geen afdeling voor vaarzen kan worden gerealiseerd, is de aanwezigheid van voldoende vreet- en ligplaatsen nog belangrijker.

Ziekten aflezen bij het vreten

Studies hebben aangetoond dat koeien waarbij tot aan de zevende dag na afkalven de diagnose subklinische ketose wordt gesteld, al een week voor de afkalving een verlaagde voeropname hebben. Al tijdens de droogstand kun je het vreetgedrag monitoren. Een lagere herkauwtijd kan wijzen op een lagere drogestofopname en daarmee een verhoogd risico op een NEB na de afkalving. Wetenschappers ontdekten bovendien dat afgekalfde koeien met minstens één klinische ziekte ook al een week voor de afkalving verminderde herkauwactiviteit hebben. Verder ligt de herkauwactiviteit bij zieke verse koeien lager dan bij gezonde koeien. Verminderd herkauwgedrag is ook ongeveer zeven dagen voor afkalven al waarneembaar. Het vreetgedrag van transitiekoeien monitoren met behulp van activiteitsmeting is aan te raden om risicodieren vroegtijdig te identificeren.

Productie al vroeg beïnvloedbaar

Koeien vreten vezelarme rantsoenen sneller en in grotere hoeveelheden per portie. Bovendien sorteren ze deze rantsoenen sterker uit en herkauwen er minder op vanwege het lagere vezelgehalte en de kleinere deeltjesgrootte. In zo’n geval kan stro worden toegevoegd aan het rantsoen voor de verse koeien. Dat stro moet eerst echter wel worden gehakseld. Het kan resulteren in 76 kilo meer melk in de eerste 28 lactatiedagen (figuur 2).

Er zijn meerdere mogelijkheden om er zeker van te zijn dat de koeien grote hoeveelheden goed verteerbaar voer opnemen. Een optie is voeradditieven die een positief effect op de pens hebben. Gisten toevoegen werkt bij rantsoenen voor transitiekoeien hetzelfde als bij hoogproductieve koeien: ze nemen meer voer op in kleinere porties. Dit verhoogt en stabiliseert de pens-pH voor langere tijd. Bij toevoeging van levende gisten herkauwen koeien langer. Door de meer gelijkmatige opname van voedingstoffen en de stabielere pens, hebben de koeien een iets hogere productie en melkvetgehalte. Daaruit volgt ook: vreten koeien vaker en in kleinere porties, dan schommelt de pens minder en de vertering verloopt gelijkmatiger. Dat kan vooral positief uitpakken bij koeien met een verhoogd risico op pens­acidose.

Voertijden aanpassen

Het uitdoseren van voer stimuleert koeien tot het opnemen van voer. Dus als je vaker voer uitdoseert zie je ook meer vretende koeien aan het voerhek. Het belang van langer vreten mag niet worden onderschat. Tien minuten langer vreten kan leiden tot een iets hogere voer­opname en 0,2 kilo meer melkproductie (figuur 3). Ook ranglage koeien profiteren van vaker voer uitdoseren. Als alternatief daarvoor verhoogt ook een ander voertijdstip de voeropname. Koeien vreten graag als ze op weg zijn naar, of terug komen van de melkstal. Om de verse koeien te stimuleren meer te vreten, kun je het uitdoseertijdstip ten opzichte van het melktijdstip verschuiven.

Er zijn geen aanwijzingen dat vaker aanschuiven van het voer leidt tot een hogere voeropname. Toch moeten koeien op ieder moment van de dag over voer kunnen beschikken. Zo wordt de drogestof­opname niet begrensd. Zeker voordat een groot aantal dieren op het voerhek afstormt zou je het voer moeten aanschuiven. In vergelijking met één keer aanschuiven, kan vaker aanschuiven de ligtijd met 0,1 uur verlengen.

Dat vaker aanschuiven van het voer leidt tot een hogere voeropname is it onderzoeken nog nooit gebleken. Toch moeten koeien op ieder moment van de dag over voer kunnen beschikken. Dan zijn ze nooit begrensd in het opnemen van drogestof.

In ’t kort

• Door stro bij te mengen vreten verse koeien tager en sorteren minder.
• Het vreetgedrag van koeien kan aanwijzingen geven voor opkomende ziekten.
• Koeien hebben voldoende tijd nodig om te herkauwen, ook overdag.
• Door toevoeging van gisten nemen ook verse koeien meer voer op, verdeeld over meer porties. Dat stabiliseert de pens-pH.
• Als het uitdoseertijdstip wordt aangepast op het melktijdstip, worden deze koeien gestimuleerd meer voer op te nemen.

Tekst: Sophie Oehler