Met kennis van regels voor avond- en nachtdiensten, gemotiveerd personeel, goed voer, gezonde klauwen en voldoende melkstalcapaciteit, kan meer worden verdiend met driemaal daags melken.
Het overgaan op drie melkbeurten per dag verhoogt de productiekosten. Hoe groter de hoeveelheid extra melk die het oplevert, des te hoger het extra saldo. Alleen als met gelijke tussentijden wordt gemolken, levert de extra melking meer productie op. Worden koeien onregelmatig driemaal daags gemolken, zoals ook op robotbedrijven gebeurt, dan blijft de verwachte productiestijging vaak uit en kan er zelfs sprake zijn van productiedaling.
Ga alleen over op driemaal daags melken als je alle factoren die invloed hebben in beeld hebt. Over het algemeen vallen de extra kosten voor water, reinigingsmiddelen, elektriciteit en slijtagegevoelige apparatuur mee. Een grote hindernis en kostenpost is vaak het invullen van de arbeidsfilm.
Drie maal Daags
In de Duitse deelstaat Mecklenburg-Vorpommeren volgde Dr. Birgit Jahnke drie bedrijven die overstapten van tweemaal daags naar driemaal daags melken. De bedrijven hadden samen 1.000 melkkoeien. De belangrijkste ervaringen:
Driemaal daags melken leverde ongeveer 17 procent meer melk op, afhankelijk van de huisvestingsomstandigheden en de managementkwaliteiten.
- De productiestijging ging gepaard met een daling van het vetgehalte met 0,3 procent. Doordat de koeien meer liters leveren, stijgt de totale hoeveelheid geproduceerd vet wel.
- Het eiwitgehalte van de melk daalde met slechts 0,1 procent. De absolute hoeveelheid eiwit nam toe.
Op de drie bedrijven daalde het somatische celgetal van 318.000 naar 227.000 cellen per milliliter melk. - Bij jonge koeien viel de productiestijging hoger uit dan bij oude koeien. Pas in de zesde lactatiemaand daalde de productie per koe weer tot het niveau uit de tijd van het tweemaal daags melken.
- Bij koeien die tweemaal daags werden gemolken daalde de productie al in de derde lactatiemaand. De algehele lactatiecurve lag eveneens lager.
Driemaal daags gemolken koeien hielden de productie beter vast. Tijdens de lactatie bleef de productie in vergelijking tot tweemaal daags melken op een hoger niveau. Jonge melkkoeien produceerden in één lactatie 625 kg meer. Dat is een toename van 8 procent door betere persistentie. Koeien in de tweede lactatie gaven 530 kg melk meer, oftewel 5,8 procent, door verbetering van de persistentie.
Driemaal daags gemolken koeien vervetten in het laatste derde deel van de lactatie minder doordat ze meer voedingsstoffen verbruiken. De derde melkbeurt veroorzaakte een extra kostenpost van 110 euro per koe per jaar. Het betreft water, energie, desinfectiemiddel, reparaties en personeel. De extra salariskosten bedragen in Mecklenburg-Vorpommeren ongeveer 50 euro per koe per jaar. Daar komen nog de voerkosten bij, die afhankelijk zijn van het productieniveau.
De conclusie uit het onderzoek is dat driemaal daags melken in Mecklenbrug-Vorpommeren loont als de productie met 15 tot 20 procent stijgt. (Bron: Dr. Birgit Jahnke, Instituut voor veehouderij, Dummerstorf, LFA Mecklenburg-Vorpommern D.)
Canadees onderzoek
Canadese onderzoekers van de universiteit van Guelph noteerden een productiestijging van 2,5 kg melk per dag voor afgekalfde vaarzen en 3,2 kg bij oudere koeien. Bij de oudere koeien bleef de drogestofopname gelijk, ondanks de productiestijging. De voerefficiëntie steeg zodoende met bijna 5 procent.
In tegenstelling tot oudere koeien namen vaarzen kleinere porties voer op en vraten frequenter als ze driemaal daags gemolken werden. Bij driemaal daags melken vergroten vaarzen het aantal voeropnamemomenten met 50 procent en vreten per voeropname 10 procent minder. Het netto-effect is 1,1 kg meer drogestofopname.
Conclusie: met drie melkbeurten per dag passen vaarzen hun vreetgedrag aan om de hogere melkproductie aan te kunnen. Dat is één reden meer om vaarzen apart van oudere koeien te huisvesten. Wil je driemaal daags melken, houd dan de vaarzen als aparte groep. In tegenstelling tot bij oudere koeien veranderen hun voedingsbehoefte en vreetgedrag bij driemaal daags melken. Alleen als ze niet hoeven te concurreren met oudere koeien, kunnen ze hun voeropname en vreetgedrag optimaliseren.
Metastudie
Uit een literatuurstudie waarin 19 onderzoeken werden geanalyseerd, bleek dat de dagelijkse melkproductie bij driemaal daags melken steeg met 3,0 kg tot 3,9 kg melk per koe. Het gemiddelde was 3,5 kg. Ook in deze metastudie werden licht dalende gehalten gezien. De nettoproductie van vet en eiwit steeg echter met 0,1 respectievelijk 0,9 kg per koe per dag. Een enkel onderzoek rapporteert een betere uiergezondheid (lager celgetal) bij driemaal daags melken en zelfs betere vruchtbaarheid. Deze bevindingen vragen echter om meer onderzoek.
Naast het arbeids- en kostenplaatje heeft driemaal daags melken nog enkele uitdagingen. Zo moet de melkstal voldoende capaciteit hebben. In Nederland zijn er maar weinig melkstallen die bij twee melkbeurten per dag langer dan 16 uur in gebruik zijn, maar op grote bedrijven in bijvoorbeeld het oosten van Duitsland en de VS komt dat wel voor, een derde melkbeurt is dan eenvoudigweg niet mogelijk.
Driemaal daags melken betekent ook dat koeien driemaal daags naar de wachtruimte moeten en de melkstal moeten. Gebreken in de loopgangen (ongelijk oppervlak, scherpe delen, krappe bochten), lange afstanden en lange wachttijden knellen bij driemaal daags melken meer en ook kreupelheid heeft meer invloed op het welbevinden van de koeien. Een koe die meer produceert kan niet met minder vreet- en ligtijd uit de voeten. Door de hogere productie moeten (vooral de eerstekalfs) koeien meer voer opnemen. Met een rantsoen van matige kwaliteit redden ze dat niet. Monitoren van de voeropname en lichaamsconditie is belangrijk. Na overstappen op driemaal melken is een intensieve controlefase van zes maanden nodig om te monitoren wat de effecten zijn – in de tank, voor de koe en voor de financiën.
Nachtdienst
Drie keer per dag melken betekent dat de melkstal anderhalf keer zo lang in gebruik is. Omdat iedere acht uur gemolken moet worden, is aan ’s ochtends vroeg en ’s avonds laat of zelfs ’s nachts melken niet te ontkomen. Zeker niet als de melkbeurten langer duren dan drie uur. Dat is niet te doen met één melker. Maar als één van de melkbeurten wordt overgenomen door medewerkers of losse krachten, kunnen de werkdagen voor de ondernemer op een eenmansbedrijf zelfs korter worden. Dan nog kunnen vakanties en feestdagen knelpunten opleveren. Tips voor het plannen van (nacht)diensten:
Medewerkers betrekken, laat de teamleden zelf een blanco dienstschema invullen tijdens het teamoverleg. Zeker medewerkers die graag zelfstandig werken waarderen de inspraak.
Nachtdiensten zijn lichamelijk een zwaardere belasting en bevorderen het sociale leven niet. Gebruik daarom een roterend dienstschema (tabel 1) zodat medewerkers met regelmaat weekend hebben en niet wekelijks ’s nachts of ’s avonds werken. Voor het indelen van nachtdiensten is kennis nodig van de geldende regels (www.arboportaal.nl).
Gregor Veauthier, Wilbert Beerling
Driemaal daags melken resulteert in meer liters, meer vet en meer eiwit. Volgens een enkel onderzoek verlaagt driemaal daags melken ook het celgetal en zelfs zou het een positief effect op de vruchtbaarheid hebben. Je moet er wel nachtwerk voor over hebben.
