Veehouders zijn verplicht om onnodige pijn en lijden te bestrijden. Ontstekingsremmers (NSAID’s) kunnen daarbij helpen.
Runderen houden instinctief hun pijn zo lang als ze kunnen verborgen. Een zwak vluchtdier is immers de makkelijkste prooi. In de stal vertonen dieren hetzelfde gedrag: bij pijn proberen ze onverstoorbaar hun bestaan voort te zetten en precies dat is wat landbouwhuisdieren vaak de das om doet. Of pijn licht, matig of zwaar is, kan in de praktijk alleen subjectief worden beoordeeld aan de hand van veranderend gedrag en de algemene indruk. Bij de afkalving en de onthoorning laten runderen hun pijn het duidelijkst zien. Vocale pijnuitingen zijn zeldzaam bij runderen, zelfs bij een botbreuk laten ze niks horen.
De voor runderen typische pijnsignalen zijn voor het geoefend oog echter wel degelijk waarneembaar:
- Verminderde voeropname, veranderingen aan mest en urine.
- Afzonderen van de koppel, verlies aan rangordepositie, agressief gedrag tegenover koppelgenoten, minder interesse in de omgeving.
- Kop en hals omlaag, kromme rug en opgetrokken buik, ledematen ontlasten of volledig optrekken, langer staan en liggen, kreupelheid.
- Geïrriteerd slaan met de staart, krabben, strooisel opgooien, omkijken, wrijven of schuren aan de pijnlijke plekken.
Apathische blik, gerimpelde oogleden, huidplooien, oren niet gespitst of hangend. - Tandenknarsen, kreunen of zelfs brullen zijn tekenen van zeer zware pijn.
- Fysiologische veranderingen als snellere hartslag, grote pupillen, vlakke versnelde ademhaling.
- Als er niet iedere dag op pijn wordt geobserveerd, vallen kalveren, pinken en koeien met pijn pas op als ze gemiddelde tot zware pijn ervaren. Dan ben je al te laat en zover mag het niet komen.
Pijn heeft uiteraard direct invloed op het welbevinden van een dier maar kan bovendien het immuunsysteem onderdrukken wat leidt tot vertraagde genezing en complicaties. Naast dat een dier lijdt, zijn de consequenties ook economisch merkbaar door verminderde productie, groei of vruchtbaarheid. Dagelijks zorgvuldig monitoren van pijn is zodoende een must. Alleen dan kunnen ziekten en verwondingen in een vroeg stadium worden herkend en op de juiste manier worden behandeld.
Pijnbestrijding loont
Bij operaties zoals een keizersnede, een lebmaagoperatie of een klauwoperatie zal de dierenarts een (lokaal) verdovingsmiddel gebruiken om de pijn uit te schakelen en het dier rustig te houden tijdens de behandeling. Bij veel ‘alledaagse’ ziekten en kleinere ingrepen kan de pijn verzacht worden met medicamenten. Zo is naast het correct behandelen en huisvesten in een strobox, ook het gebruik aan te bevelen van een ontstekingsremmer, een NSAID.
NSAID’s inzetten
NSAID’s (non-steroidal anti inflammatory drugs) zijn pijnstillende (analgetische) ontstekingsremmende en koortsverlagende geneesmiddelen. Mits voorgeschreven door een dierenarts mogen veehouders de middelen zelf toedienen. NSAID’s werken als ondersteunend middel bij de behandeling van ontstekingen en zijn afdoende bij lichte pijn. Aangetoond is dat dieren bij het inzetten van NSAID’s sneller weer hun normale gedrag vertonen (voeropname), sneller genezen en minder productieverliezen hebben. Vooral in de volgende situaties:
- Onthoornen. Pijnbestrijding bij onthoornen is verplicht. Om de pijn uit te schakelen en het kalf (jonger dan zes weken) rustig te houden, krijgt het een sterk verdovingsmiddel (sedatie; werkzame stof Xylazine). Voor oudere kalveren geldt een zwaardere verdoving (raadpleeg de dierenarts). De pijnstillende werking van zowel de verdoving voor jonge kalveren als die voor oudere kalveren is maar kort. De vervolgpijn wordt gestild met een NSAID. De kalveren vertonen daardoor sneller weer normaal gedrag (minder schudden met de oren en weer benaderbaar). De NSAID moet samen met het kalmeringsmiddel 15 minuten voor de ingreep worden toegediend.
- Luchtwegaandoeningen. Hier heeft een ondersteunende behandeling met een NSAID ook een positief effect, onder meer door het sneller dalen van de koorts, meer voeropname, een betere conditie en minder pijn. NSAID’s kunnen longweefselbeschadigingen op lange termijn verminderen. Deze schade wordt vooral veroorzaakt door de gevolgen van de ontstekingsreactie en minder door de virale of bacteriële verwekkers zelf.
- Zware afkalving. Een NSAID bij een zwaar verlopende afkalving vermindert bij de koe de pijn door de weefselbeschadiging en ontstekingen. Het reduceert de risico’s voor de langere termijn, zoals verlaagde productie, verhoogd mastitisrisico, vruchtbaarheidsstoringen of een verhoogd afvoerrisico. Ook het kalf dat ter wereld komt bij zwaargeboorte of een keizersnede met complicaties profiteert van pijnbestrijding. Door de trekhulp en de lange duur van de afkalving zijn deze kalveren vaak verzwakt. Gevolgen zoals levenszwakte, problemen met opstaan en slechte biestopname kunnen met NSAID’s niet worden voorkomen, maar wel worden verminderd.
- Mastitis. Zware mastitis geldt als zeer pijnlijk. Het gaat dan niet alleen om Coli-mastitis die door toxemie en pijn leidt tot zware malaise of tot vastliggen. NSAID’s bevorderen het genezingsproces en reduceren productieverliezen. Ook bij milde gevallen (vlokken, warm, gezwollen, pijnlijk uier en geen vermindering van welbevinden) kunnen koeien sneller herstellen door een NSAID. Mits toegediend op het juiste moment kan een NSAID antibiotica overbodig maken. Maak deze keuze altijd in overleg met de dierenarts.
- Klauwbehandeling. Koeien die op basis van klauwhoornleasies (langdurig) kreupel lopen, genezen vaker als ze naast een klauwbehandeling en een klauwblok ook een NSAID toegediend krijgen. Bij klauwoperaties waarbij ook de lederhuid wordt bewerkt, is tevens een lokale verdoving (door de dierenarts) aanbevolen.
Vastliggers. Bij vastliggende koeien kan door ligschade en door mislukkende opstapogingen schade aan spieren en zenuwen ontstaan. Ook hier kunnen NSAID’s ondersteunend werken.
Bijsluiter lezen
Bij het gebruik van NSAID’s zijn er enkele zaken waar je goed op moet letten. Zo zijn de voor runderen toegelaten preparaten enkel voor pijnbestrijding bij bepaalde aandoeningen toegelaten (zie tabel 1). Ook de doseringen en toedieningswijzen zijn nauw omschreven. NSAID’s verschillen in werkingsduur, van 1 tot 3 dagen. En ook voor ontstekingsremmers geldt vaak een wachttijd. Meermaals herhaalde NSAID-toedieningen of overdoseringen kunnen schadelijk zijn en bijvoorbeeld leiden tot irritatie of zelfs bloedingen in het maag-darmkanaal en nierschade. Dit staat in de bijsluiter en moet met de dierenarts die de NSAID voorschrijft vooraf worden besproken. Iedere situatie vraagt haar eigen aanpak.
Pijnbehandeling schakelt de pijn nooit volledig uit. Dat kan alleen met een narcose of lokale verdoving. Pijnbestrijding maakt de pijn wel verdraaglijker. De positieve effecten van pijn, bijvoorbeeld ontlasten, blijven daardoor behouden, terwijl het dier intussen zo normaal mogelijk haar dagelijkse routine kan vasthouden.
Dit werkt echter alleen als de behandeling tijdig is uitgevoerd. Wordt dit nagelaten, dan kan het lang aanhoudende gevoel van pijn ertoe leiden dat deze altijd in de koe blijft zitten. Het dier neemt de pijn dan versterkt waar en het wordt chronisch (hypersensibilisatie, pijngedachte).
Stoffen combineren
Voor een sterkere bestrijding van matige tot sterke pijn moeten bepaalde analgetische werkzame stoffen door de dierenarts gecombineerd worden:
- NSAID + kalmeringsmiddel + lokale verdoving (alleen door dierenarts) bij matige pijn (bijvoorbeeld onthoornen, keizersnede).
- NSAID + lokale verdoving + specifieke behandeling bij sterke pijn (bijvoorbeeld klauwamputatie).
