Jongvee aan ligboxen laten wennen – zo lukt het

Wordt jongvee verplaatst van diepstrooisel naar ligboxen, dan is het vaak zo dat de dieren niet recht in de boxen gaan liggen. Dit artikel geeft tips om jongvee snel en stressvrij te laten wennen aan ligboxen.

Veel kalveren en pinken worden in de eerste maanden op diepstrooisel gehouden. Als enkel een roostervloer het alternatief is, is vroegtijdig overstappen op jongveeligboxen zinvol. Ligboxen bieden in de regel meer comfort dan een roostervloer. Ligboxen zijn minder bewerkelijk en hygiënischer dan diepstrooisel. Een groot voordeel van jongvee vroegtijdig in ligboxen, in ieder geval voor de afkalving, is dat ze na de afkalving het liggen in ligboxen niet hoeven aan te leren. Ook dat vaarzen al gewend zijn aan een bepaalde groepsgrootte en de concurrentie om water, voer en ligplaatsen is belangrijk.

Let wel: de verplaatsing naar een afdeling met ligboxen verloopt niet altijd zonder stress. Afhankelijk van leeftijd, diergroep en inrichting en afmeting van de ligboxen, duurt het een bepaalde tijd voor de jonge dieren in de gaten hebben, hoe ze er juist in moeten gaan liggen. Grotere problemen of aangeleerde ‘slechte’ gewoonten zijn vaak na de afkalving nog merkbaar. Bijvoorbeeld doorlopend ‘damslapen’. Dat kan negatieve effecten hebben voor de benen, de uiergezonheid, de reinheid en hygiëne en het algemeen welbevinden van het dier.

Al met al is het een groot voordeel als jongvee zo snel mogelijk snel en stressvrij went aan het correct gebruiken van ligboxen. Hoe kun je dat bereiken?

Ligboxafstelling voor jongvee

In het ideale geval zouden kalveren op z’n vroegst vanaf een lichaamsgewicht van 180 kg in een ligboxenstal worden gehuisvest. Om ervoor te zorgen dat de ligboxen passen voor de diercategorieën die erin moeten liggen, moeten ze in de breedte en in de lengte ‘meegroeien’. Te grote ligboxen maken het de pinken mogelijk scheef in de boxen te gaan liggen of zelfs om zich te draaien in de box. Te kleine boxen worden door dieren gemeden. De ligboxen voor jongvee van zes maanden en ouder voldoen als ze 160 maal 80 cm meten. Voor dieren van tussen 15 en 24 maanden moeten de boxen 230 cm maal 115 cm zijn.

Vooral als bijvoorbeeld oude ligboxen worden verbouwd om er jongvee in onder te brengen, is het belangrijk de boxmaten te controleren en eventueel aan te passen. Voor goed ligcomfort zorgen diepstrooiselboxen of boxen met een goed matras. Vooral belangrijk is dat de boxen droog zijn en voor het jongste jongvee ook dat ze warm zijn.

Diepstrooisel of een matras zorgt ervoor dat ligboxen comfortabel zijn. Voor jonge dieren moet het strooisel warm aanvoelen.

Onderzoek: voorbeeld of koeborstel voor sneller aanleren?

Wetenschappers van de universiteit van British Columbia en de universiteit van Wisconsin hebben twee strategieën getest die het wennen aan ligboxen zouden vergemakkelijken:

Ouder dier als voorbeeld: een groep pinken werd samen met een oudere ‘voorbeeldpink’, die het gebruik van ligboxen al kent, in een afdeling gehouden.
Bevestigen van een koeborstel als lokmiddel: een groep pinken kreeg koeborstels in of nabij de ligboxen met als doel de dieren naar de boxen te lokken.

Beide proeven werden met een onderzoeksgroep en controlegroep met jongvee tussen vier en vijf maanden oud gedaan die voor het eerst in een ligboxenstal met zand als boxbedekking werden gehuisvest. Twee dagen voor ze de ligboxenstal ingingen (dag -2), op de dag dat ze de ligboxenstal ingingen (dag 0) en op dag 4 in de ligboxenstal werd het liggedrag van de pinken elke vijf minuten beoordeeld. Gemeten werd de sta-tijd, de tijd dat de dieren alleen met de voorbenen in de ligbox stonden, de ligtijd en de tijd die verstreek voor elk dier voor het eerst ging liggen in de box. Bovendien werd onderscheiden of de dieren lagen in de box of op de roostervloer.

De resultaten

In beide onderzoeken vonden de wetenschappers geen significant verschil in ligtijd tussen de onderzoeks- en controlegroep. Het enige duidelijk significante verschil was, dat de pinken in de eerste proef (oudere pink als voorbeeld) bijna tienmaal sneller in de ligbox lagen dan de kalveren in de proef met de koeborstel in of bij de box. De pinken die het ‘goede voorbeeld’ kregen lagen gemiddeld na 3,8 uur voor het eerst in de box. De pinken die dat voorbeeld niet kregen, lagen pas na 31,4 uur voor het eerst in de box.

Op dag vier na de verplaatsing naar de ligboxenstal was het sta- en liggedrag van alle dieren vergelijkbaar met dat van twee dagen voor de verplaatsing, ook bij de pinken in de controlegroepen. Ook het percentage dieren dat op de juiste manier in de box ging liggen, nam met de tijd toe. Enkele dieren bleven damslapen of achterwaarts in de box liggen tot het einde van de proef.

Samengevat

De wetenschappers kwamen tot de conclusie dat de verplaatsing naar de loopstal met ligboxen mogelijk te veel afleiding biedt waardoor de pinken overprikkeld raakten en zich dus minder concentreren op juist gaan liggen en op het lokmiddel in de boxen (koeborstel bij één groep). Zowel een lokmiddel als een voorbeeldpink lijken geen oplossing om de gewenning aan ligboxen te bespoedigen.

Des te ruimer en comfortabeler de ligbox, des te meer pinken er gebruik van maken.

Tips voor gewenning

Hoewel er geen op zichzelf staande oplossing is om de stap van vrije ligruimte naar ligboxen te vereenvoudigen, kunnen de volgende tips helpen bij makkelijkere overgang:

Comfort: des te aantrekkelijker en comfortabeler de ligbox, des te beter ze gebruikt worden. Comfort bevordert zowel de ligtijd als het aantal keren dat de dieren gaan liggen en opstaan, de vreettijd alsook het algemeen welbevinden.
Boxmaat: de ligboxenmaat moet hoe dan ook zijn aangepast aan de grootte van de dieren. Te grote boxen worden vervuild, te kleine boxen gemeden.
Strooisel: ligoppervlakken moeten droog, zacht en warm zijn. Diepstrooiselboxen of ligboxen met een koematras verhogen het ligcomfort. Des te aantrekkelijker en comfortabeler de box, des te beter deze wordt gebruikt.
Eenmalig instrooien: worden de ligboxen niet regelmatig bijgestrooid of is het ligoppervlak duidelijk anders dan een strobed, dan kan het helpen enkele dagen een dunne laag stro in de box te strooien. Kalveren die net uit het strohok komen associëren stro met een ligoppervlak en zoeken de ligboxen dan mogelijk sneller op.
Plek en ruimte: veel ruimte en een één op één verhouding van dieren en ligboxen reduceert stress en concurrentie en kan eraan bijdragen dat pinken sneller en vaker in de ligboxen gaan liggen.
Voorbeeld: de gezamenlijke huisvesting met oudere dieren, die de ligboxen al gebruiken, kan ertoe leiden dat jongere dieren het gebruik van de ligbox ‘afkijken’.
Weinig verandering: veel veranderingen ineens leiden de dieren af en kunnen stress veroorzaken. Des te meer onbekend is, des te minder concentratie en rust heerst. Dat verkleint de kans dat dieren snel in de box gaan liggen. Kennen de dieren hun onderkomen, het voer of hun stalgenoten al, dan kan dat de acceptatie van ligboxen bespoedigen.
Lokmiddel: attractieve lokmiddelen zoals een koeborstel of voer, kan op z’n minst het effect bereiken dat pinken interesse krijgen in de box en deze betreden.
Vastzetten: eenmalig of meermaals vastzetten van de kalveren of pinken in de box met een halster of buis kan helpen doordat vaststaande dieren na een bepaalde tijd toch gaan liggen in de box en deze later zelfstandig opzoeken. Let hierbij wel op veiligheid tijdens het werk, dierwelzijn en de hoeveelheid werk die het met zich meebrengt.

Laat kalf kiezen tussen diepstrooisel en ligbox

Op het melkveebedrijf van familie Dörr in de buurt van de Duitse stad Darmstadt verblijven de kalveren gedurende de melkfase in iglo’s. Van daaruit gaan ze in kleine groepen in stroafdelingen met een kalverdrinkautomaat. In deze afdelingen vinden geen groepswisselingen plaats. De kalveren blijven er tot ze van de melk afgaan.

Vanuit deze afdelingen verhuizen ze naar een jongveestal waar ze verblijven tot ze drachtig zijn en soms iets langer. Deze stal is voorzien van roostervloeren en ligboxen. De kalveren die vanuit de stroafdelingen komen, komen in een overgangsafdeling met zowel ligboxen als een diepstrooiselgedeelte. De kalveren kunnen kiezen of ze in een box of in diepstrooisel gaan liggen. Aan het voerhek met vreetgang bevinden zich de ligboxen met houtkrullen en via een smalle gang bereiken de kalveren het vrij-liggedeelte. Vanuit deze overgangsafdeling gaan ze naar een afdeling met enkel ligboxen. De enige verandering die ze dan ondergaan, is het wegvallen van het vrije liggedeelte. De stal en de ligboxen kennen ze immers al.