Bureaucratie, een transitie in sneltreinvaart en een enorme inflatie. Melkveehouders in Zuid-Amerika hebben het moeilijk. Indrukken van een reis door de zuivelregio’s van Brazilië en Argentinië.
Gedreven door de stijgende vraag in China, explodeerden de marktprijzen voor soja, tarwe, mais en vlees in het begin van dit millennium. Er ontstond goudkoorts. Het geld stroomde de binnen op de landbouwbedrijven. Veel boeren keken uit naar een stralende toekomst en verwachtten gouden bergen. De gouden periode duurde echter niet zo lang. Na enkele jaren begonnen de prijzen voor de producten weer te dalen. Met de uitbraak van het coronavirus en de inval van Rusland in Oekraïne, keerde het tij volledig. Vooral kleinere melkveehouders die maar weinig koeien melken – dat is de grote meerderheid – hebben sindsdien te maken met duidelijk stijgende productiekosten.
Tot 100 procent inflatie
Door de extreem hoge inflaties, in Brazilië 30 procent en in Argentinië maar liefst 95 procent, kunnen voeders, diesel en meststoffen alleen worden gekocht als er vooraf wordt betaald. Veel melkveehouders hebben echter niet voldoende geld op de rekening om brandstoffen en kunstmeststoffen in te kopen. Een tweede probleem is dat de rente op kredieten in de hoogte is geschoten tot 15 procent in Brazilië en 60 procent in Argentinië. De kredietlooptijd is maximaal vijf jaar. Krediet opnemen is in de meeste gevallen niet lonend, omdat geen landbouwer weet hoeveel diesel, mest of voer hij of zij voor het geleende bedrag krijgt als de eerstvolgende keer wordt ingekocht. Door deze problematiek is de ontwikkeling van de sector in sneltreinvaart geraakt. Vooral in Brazilië is het aantal melkkoeien aanzienlijk gedaald (zie figuur 1 en 2).
Gmo-vrije soja op de weg terug
Vanwege de hoge rente op kredieten kunnen de meeste melkveehouders dringend noodzakelijke investeringen niet meer doen. Maar elke melkveehouder zal toch moeten investeren, omdat het onontkoombaar is dat ook melkveehouders in Zuid-Amerika met enkele klimaatwetten te maken krijgen. De liquiditeit verhogen met meer omzet, bijvoorbeeld door de veestapel te vergroten, is vaak niet of amper mogelijk. Door de hoge inflatie steken namelijk veel vermogende mensen spaargeld in grond, wat de prijzen ervan tot ongekende hoogte heeft gestuwd. In Brazilië is de prijs voor grond in de afgelopen tien jaar bijna verdubbeld, volgens Andres Padilla. Padilla is analist voor de Rabobank. Dat in het zuiden van Brazilië een hectare grond voor, omgerekend in euro’s, 26 tot 50 mille wordt verkocht, is geen uitzondering. Dat maakt vergroten van de melkproductie in deze intensieve zuivelregio zwaar, zo niet onmogelijk. Voor wie niet over de nodige financiële middelen beschikt, blijft alleen de optie over om naar het tropische noorden van Brazilië te trekken. Daar is landbouwgrond goedkoper, maar die moet dikwijls eerst nog beteelbaar worden gemaakt. Vanwege de hoge kosten en de daarmee samengaande slinkende rentabiliteit, kiezen veel landbouwers er inmiddels voor om geen gmo-vrije soja en mais meer te verbouwen. Inmiddels wordt nog maar 5 procent van het beteelde oppervlak met gmo-vrije zaden ingezaaid, terwijl dat enkele jaren terug nog de helft was, zo schat coöperatie Frisia die in de Braziliaanse deelstaat Paraná zaaigoed verhandelt.
Droogte zorgt voor problemen
Vandaag de dag hebben veel melkveehouders in de grootste landen van Zuid-Amerika nóg een zorg aan hun hoofd: de droogte als gevolg van klimaatverandering. Er valt steeds minder neerslag, wat er al toe heeft geleid dat er zelfs in de subtropen, waar de gemiddelde neerslaghoeveelheid op veel plekken maar liefst 2.000 millimeter is (Nederland 873), kunstmatig wordt beregend. Vooral melkveehouders in het zuiden van Brazilië hebben last van droogte, alsook die op de Argentijnse grassteppe. Er is al voorspeld dat het water in de Pampa schaars wordt. Het Argentijnse deel van de Pampa is het grootste akkerbouwgebied van Zuid-Amerika en het centrum van de Argentijnse melkveehouderij en fokkerij. Alleen met dure beregeningstechniek is het nog mogelijk hier twee- tot driemaal per jaar te oogsten.
Slechte vooruitzichten voor kleinsten
In beide landen komt de economie al jaren niet op gang. Partijen zonder oriëntatie, corruptie en een inefficiënt landsbestuur verzwakken de economie en de sociale samenhang. De politieke onzekerheid maakt de situatie alleen maar erger en dat treft ook de melkveehouders. Het heeft de transitie van de zuivelsector in de Zuid-Amerikaanse melkregio’s al flink versneld, maar het tempo zal alleen maar verder toenemen. De economische situatie van kleinere melkveehouders (melkveehouders die minder dan 2.000 kg melk per dag leveren) is gespannen. Veel branchespecialisten stellen zelfs dat de situatie bedreigend is. Al drie jaar op rij loopt de IOFC (income over feed costs) terug, volgens Marcelo Pereira de Carvalho, CEO van het Braziliaanse adviesbureau Milkpoint Ventures. Hoeveel van de krap 200.000 Braziliaanse melkveehouders en 10.000 Argentijnse melkveehouders aan het eind van dit decennium (2030) nog zal melken, is volledig onduidelijk. Naar alle waarschijnlijkheid zullen deze aantallen op zijn minst halveren. De hoeveelheid melk die nationaal geproduceerd wordt, zal maar mondjesmaat krimpen. De overlevende bedrijven die enkele honderden of zelfs duizenden koeien hebben, zullen de melk die wegvalt met de stoppende kleine bedrijven, voor een groot deel opvangen.
Groei alleen voor de groten
De trend naar grote, goed georganiseerde melkveebedrijven is al herkenbaar. Op dit moment beschikken alleen de grote spelers: bedrijven met minstens enkele honderden koeien, over de liquiditeit die nodig is om productiemiddelen te kopen en in techniek te kunnen investeren, zoals beregening, compoststallen, ventilatoren, moderne melktechniek en grond. Grote bedrijven profiteren ook nog eens van een betere melkprijs, niet zelden is die 20 procent hoger. “Je moet gewoon een optimist zijn, dan lukt je hier het onmogelijke”, zo beschrijft Frank Dijkstra de instelling van ondernemers die slagen in Zuid-Amerika. In 1958 zette hij zelf voor het eerst de ploeg in de Braziliaanse bodem en begon hij een paar koeien te melken. Inmiddels wordt het bedrijf gerund door jongere generaties. Ze melken 1.200 koeien driemaal daags en realiseren een dagproductie van 36 kg per koe. Melkveehouders met ondernemersgenen, zoals Dijkstra, zien de situatie positief in. Deze melkveehouders zijn meestal terug te vinden in regionale hotspots waarin melkverwerkers, toeleveranciers, transporteurs en andere dienstverleners intensief samenwerken. Ook als er meer van deze hotspots ontstaan, zal het toekomstige aanbod van melk de groeiende vraag niet kunnen bijbenen. Dat is goed nieuws voor Europese melkveehouders, Zuid-Amerika zal binnen afzienbare termijn geen concurrentiepositie meer hebben op de internationale zuivelmarkt.
Zuid-Amerika in cijfers
Brazilië is het grootste land van Zuid-Amerika en tevens het land met de meeste inwoners van het continent. De melk wordt vooral in het zuiden van het enorme land geproduceerd.
- Oppervlak: 8,5 miljoen vierkante kilometer, 214 miljoen inwoners.
- Melkproductie: 34 miljard kg, 2.300 kg per koe.
- Melkconsumptie: 167 kg per hoofd.
- Klimaat: in Zuid-Brazilië heerst een subtropisch klimaat, in de rest van het land een tropisch klimaat.
- Argentinië was tot de jaren vijftig een van de rijkste landen ter wereld. Economisch speelt de landbouw een zeer grote rol in het land.
- Oppervlak: 2,8 miljoen vierkante kilometer, 45,8 miljoen inwoners.
- Melkproductie: 12 miljard kg, 7.900 kg per koe.
- Melkconsumptie: 187 kg per hoofd.
- Klimaat: in het noorden subtropisch, in het oosten en midden (Pampa) is het klimaat meer mediterraans met toenemende droogte.
Werkbezoek
In het kader van de conferentie van Global Dairy Farmers bezocht Elite Zuid-Amerika. GDF is een netwerkconglomeraat van zeventig melkveehouders met partners uit de periferie. Meer info op www.globaldairyfarmers.com.
Tekst: Gregor Veauthier
