Mortellaro bij rundvee; wat is er aan te doen?

Kreupelheid bij rundvee zorgt voor veel problematiek rondom dierenwelzijn en heeft economisch een negatieve impact op het bedrijf. Klauwproblemen zijn veelvoorkomend en zorgen onder andere voor een verminderde melkproductie (tot -36%), lagere voeropname, gewichtsverlies, verminderde fertiliteit en vervroegde afvoer van de dieren. ¹ Kreupelheid bij rundvee kan een infectieuze of niet infectieuze oorzaak hebben, waarbij Mortellaro (dermatitis digitalis) één van de belangrijkste infectieuze aandoeningen is.

Wat is Mortellaro en hoe ontstaat het?

Mortellaro is een zeer pijnlijke polybacteriële klauwaandoening, met Treponema spp. als belangrijkste agentia>². Het is een infectie van de huid op de overgang huid-hoorn en wordt het meest gezien in het balgebied tussen beide klauwen. De infectieuze aandoening komt voor in Nederland op meer dan 90% van de melkveebedrijven, met een prevalentie van meer dan 20% bij de dieren op het bedrijf.² Mortellaro wordt vooral gezien bij jonge melkkoeien 1 tot 4 maanden na het afkalven, vaak i.c.m. stinkpoot en / of tussenklauwontsteking, een hogere melkproductie of bij een ondermaatse huisvesting zoals overbezetting, natte roosters, vuile bedding etc. ⁴

Treponema spp zijn spirocheten bestaande uit diverse species, waarbij twaalf fylotypes hoofdzakelijk verantwoordelijk zijn voor de Mortellaroletsels. ⁵ Treponema spp hebben de opportunistische eigenschap om te invaderen en koloniseren in huidbeschadigingen.⁶ Prevalentie en dominatie van de verschillende fylotypes verschilt perstadium en locatie van de laesie. Daarnaast komen bepaalde types meer voor in vroege of chronische stadia van het letsel, of zijn ze invasiever of oppervlakkiger gelokaliseerd. ⁶

Naast Treponema spp. zijn ook andere bacteriën verantwoordelijk bij het ontstaan van dermatitis digitalis. Dit zijn onder andere de Fusobacterium Necrophorum en de Dichelobacter nodosus. Deze bacteriën dragen bij aan; het ondersteunen van de kolonisatie van Treponema spp in / op de huid, het ontwikkelen van huidlaesies en het chronische aspect van Mortellaro.⁵ De exacte rol van deze bacteriën als primaire pathogeen of secundaire kolonisator is nog niet bekend. Zo komt bijvoorbeeld Dichelobacter nodosus ook voor in hoge aantallen bij gezonde klauwen, wat erop wijst dat het onwaarschijnlijk is dat deze bacterie op zichzelf Mortellaro veroorzaakt. Wel produceert de kiem proteases die weefselschade veroorzaken, waardoor een ideaal milieu ontstaat voor Treponema spp., er is hier een synergie tussen de aanwezige bacteriën.⁵ Voor het ontwikkelen van Mortellaro moet dus een ideale omgeving gecreëerd worden door o.a. diverse bacteriën en weefselschade om Treponema spp. in de huid te laten invaderen en koloniseren.

Stadia van Mortellaro

Mortellaro is op basis van ergheid en pijnlijkheid van de letsels onder te verdelen in vijf verschillende
M-stadia (M0 tot M4).² (zie figuur 1) Elke stadia heeft een andere aanpak van behandeling nodig.

• M0: normale gezonde huid, zonder symptomen van dermatitis digitalis. Deze gezonde huid biedt alleen geen garantie dat er nooit eerder een (klinisch) genezen Mortellaro laesie is geweest.
• M1: vroeg stadium van dermatitis digitalis: kleine, focale, rood-grijze circulaire laesie, < 2 cm in doorsnede in de huid van de tussenklauwspleet (plantair of dorsaal), of op een andere locatie van de huid rondom de klauw of klauwhoorn.
• M2: een acute, helderrode / grijze ulceratieve (soms proliferatieve) laesie van min. 2 cm diameter, vaak t.h.v. de huid van de tussenklauwspleet langsheen de hoornrand en bijklauwen (aardbeiachtige letsels). Rondom de letsels staan de haren rechtop en een typische geur komt vaak vrij. De laesies zijn erg gevoelig en pijnlijk voor het dier.
• M3: Een genezende, pijnlijke laesie na topicale behandeling.
• M4: een chronisch stadium van Mortellaro; de letsels variëren in grootte zijn typisch niet pijnlijk en duidelijk omlijnd. Vaak is er hyperkeratose of een onregelmatige proliferatieve groei van de huid (wratvorming) met een bruin-grijze verkleuring. Een M4 stadium kan nieuwe M1 letsels ontwikkelen.

Figuur 1: Mortarello stadia v.l.n.r. M1-M2-M4⁷

Voor een inzicht in de besmettingsgraad op het bedrijf, geven antistoffentiters in de tankmelk een goede weerspiegeling. Als er geen antistoffen zijn gevonden, zijn er geen dieren of slechts een enkel dier aanwezig met Mortellaro. Als er veel antistoffen aanwezig zijn, is er sprake van een chronische Mortellaro-infectie en als er zeer veel antistoffen gemeten zijn, wijst dit op een acute Mortellaro-infectie. ³

Behandeling

Behandeling van Mortellaro is een uitdaging, omdat het een erg besmettelijke aandoening betreft. ¹ Een rund kan verschillende Mortellaro-stadia ondergaan en als op het bedrijf geen behandeling wordt ingezet, zal een groot deel van de kudde dieren acute Mortellaro infecties ontwikkelen en een deel een chronische Mortellaro infectie. Dit zorgt dan weer voor een toegenomen infectiedruk en een groter risico op infectie bij de gezonde koeien. Jongvee en vaarzen vertonen vaak ergere letsels, terwijl dit bij oudere dieren een iets milder verloop heeft.³

Behandeling op individuele basis kan door gebruik van topicale sprays met antibiotica, koper of zinkchelaat.⁴ Gemiddeld wordt ongeveer 49% van de koeien met Mortellaro behandeld met een antibioticaspray.2 Diverse studies laten zien dat topicale sprays erg effectief zijn. ² Systemische behandeling met antibiotica is ook een optie, maar geeft lange wachttijden op de melk.⁸

Op koppelniveau zijn klauwbaden een effectieve manier in de behandeling tegen Mortellaro. ¹, ³

Preventie:

Aangezien Mortellaro een zeer besmettelijke infectieuze aandoening is, is het belangrijk om verspreiding binnen de kudde zoveel mogelijk te voorkomen. Er zijn diverse managementsfactoren binnen een melkveebedrijf die het risico op Mortellaro verhogen, maar ook diergebonden factoren dragen bij aan een verhoging van het risico.

Een groep van internationale experts heeft hierdoor een vijfpuntenplan ontwikkeld om problemen van Mortellaro op het melkveebedrijf te verminderen. Deze 5 punten bestaan uit:¹,⁹

1) Externe hygiënemaatregelen om Mortellaro buiten het bedrijf te houden.
a. Voorkom insleep door besmette dieren of door uitrusting en bezoekers.

2) Interne hygiënemaatregelen om infectiedruk bij runderen te minimaliseren.
a. Maximaliseer koecomfort; schone, droge looppaden en ligboxen, optimale ventilatie, beperk overbezetting, minimaliseer sta-tijden etc.
b. Preventieve klauwverzorging; voorkom overdracht tussen koeien onderling.

3) Regelmatige klauwontsmetting om nieuwe gevallen te beperken.
a. Individuele behandeling
b. Gericht en juist inzetten van klauwbaden.

4) Klauwbekappen voor het vroegtijdig opsporen, vastleggen en behandelen van klinische gevallen.
a. Gebruik een behandelprotocol.
b. Leg de aandoeningen vast en volg het herstel op.

5) Het definiëren en opvolgen van klauwgezondheidsdoelstellingen bij jongvee, droge koeien en melkgevende dieren.
a. Overleg minstens 2x per jaar de incidentie en prevalentie op uw bedrijf.
b. Definieer nieuwe doelstellingen.

Voor het behoud van een optimale klauwgezondheid is het ook belangrijk om een gebalanceerd rantsoen te geven aan de dieren met de juiste voedingsstoffen voor een goede huidweerstand. Dit vermindert het risico op ontwikkeling van Mortellaro. Zorg er verder altijd voor dat de koeien in goede conditie zijn, te vette of schrale koeien hebben een verhoogd risico op klauwaandoeningen.¹,¹⁰

Referenties:

1. Palmer M. A., O’Connel N. E. 2015 Digital dermatitis in Dairy caow: A Review of risk factors and potential sources of between-animal variation in susceptibility. Animals (5) p. 512 – 535.
2. Holzhauer M., Ploegmakers-van Deventer R., Smits D., Swart W. 2017. Comparing the curative efficacy of topical treatment with thiamphenicol and oxytetracycline on digital dermatitis lesions in dairy cattle. Veterinary record (20) p. 1-4.
3. GD Deventer, https://www.gddiergezondheid.nl/diergezondheid/management/klauwaandoeningen/klauwgezondheidsscore/mortellaro
4. GD Deventer.https://www.gddier-gezondheid.nl/nl/Diergezondheid/Dierziekten/Mortellaro,
5. Wilson-Welder J. H., Alt D. P., Nally E. J. 2015. The etiology of digital dermatitis in ruminants: recent perspectives. Veterinary medicines research and reports. (6) p. 155 – 164.
6. Wilson-Welder J. H., Alt D. P., Nally E. J. 2015. Digital dermatitis in Cattle: current bacterial and immunological findings. Animals (5). P. 114-135.
7. Kofler J., Fiedler A., Charfeddine N., Capion N., Fjeldaas T., Cramer G., Bell N. J., Müller K. E. Christen A. M., Thomas G., Heringstad B., Stock K. F., Holzhauer M., Nieto J. M., Egg-Danner C., Döpfer D. 2020. ICAR Claw health atlas – appendix 1. Digital dermatitis stages (M-stages). Savoia. First Edition.
8. Refaai W., van Aert M., Ab El-Aal A.M., Behery A.E., Opsomer G. 2013. Infectious diseases causing lameness in cattle with a main emphasis on digital dermatitis (Mortellaro disease). Livestock Science (156) p. 53-63.
9. GD Deventer, https://www.gddiergezondheid.nl/nl/Diergezondheid/Management/Klauwaandoeningen/Vijfstappenplan-om-Mortellaro-te-beheersen
10. GD Deventerhttps://www.gddiergezondheid.nl/Diergezondheid/Management/Klauwaandoeningen/Lichaamsconditie/lichaamsconditie-en-melkproductie

TAF-Spray®: https://www.diergeneesmiddeleninformatiebank.nl/nl/regnl114662

CTC-Spray®: https://www.diergeneesmiddeleninformatiebank.nl/nl/regnl9013