Zijn de benen te steil?

De achterbeenstand, een veel bediscussieerd kenmerk. Wat zeggen de data erover?

Een stierenkaart geeft vandaag de dag veel informatie die kan worden gebruikt om de ideale kruising te vinden. Daar komt bij dat het fokken steeds sneller gaat en doorlopend worden nieuwe verervers aangeboden. Om het overzicht te houden en de getallen beter te begrijpen, belicht Elite in de artikelenreeks ‘Fokwaarden in de praktijk’ verschillende op zichzelf staande kenmerken alsook indexen.

Fokwaarde achterbeenstand

De fokwaarde achterbeenstand behoort op dit moment tot de meest bediscussieerde exterieurkenmerken bij Holstein-koeien. De reden daarvoor is dat er een trend waarneembaar is naar steilere achterbenen, aan zowel de vrouwelijke als mannelijke kant. Daarbij komt dat steeds vaker gevallen van extreem gestrekte, gezwollen en amper belastbare achterbenen voorkomen die duiden op spastische parese of ‘krampachtig’ lopen, wat in de praktijk vaak met elkaar in verband wordt gebracht.

Wat vaststaat is dat zowel sterk hoekige alsook zeer steile benen koeien inperken in hun beweging, wat een negatief effect op de levensduur heeft. Het kenmerk achterbeenstand:

• beschrijft de hoek van de achterbenen ter hoogte van het spronggewricht;
• behoort tot het kenmerkencomplex exterieur en wordt in het kader van de dochterbeoordeling gescoord;
• telt mee in het totaalkenmerk fundament (bijvoorbeeld voor 20 procent);
• komt tot stand volgens een lineair profiel;
• is een ‘optimumkenmerk’ waarbij het populatiegemiddelde (fokwaarde = 100) wordt nagestreefd;
• wordt bij de exterieurbeoordeling (respectievelijk lineaire indeling) tussen 1 en 9 gescoord. Een score tussen 4 en 5 wordt als optimaal gezien.

Spreiding

Analyses van Masterrind GmbH en Vit uit 2021 laten zien hoe het kenmerk zich ontwikkelt in de huidige Holstein-populatie. Let wel, de data hebben betrekking op het actuele werkgebied van Masterrind en laten slechts een tendens zien.

Gemiddeld laat de populatie (fokwaarde 100) een score 5,1 zien en daarmee een nagenoeg optimale stand van de achterbenen. Bij een fokwaarde van 88 heeft de achterbeenstand een score van 3,95; bij een fokwaarde van 112 van 6,41 (zie figuur 2). Gemiddeld gezien heeft de populatie op dit moment dus geen probleem met te steile achterbenen. Wat in de laatste jaren echter veranderd is, is de spreiding tussen individuele dieren. Zo’n 25 jaar terug lag het populatiegemiddelde bij ongeveer een score van 6,0 met een spreiding van tussen 3,5 en 9,0. Vandaag de dag is de gemiddelde waarde 5,1 en ligt de spreiding tussen 1,5 en 7,5 (figuur 1). Dat betekent gemiddeld genomen dat de achterbeenstand duidelijk verbeterd is, maar binnen de spreiding vaker een steile achterbeenstand voorkomt. Ook zo steil als vroeger niet voorkwam. Vandaag de dag zijn er meer uitschieters in de richting ‘zeer steil’. Daarentegen is het probleem van zeer gehoekte achterbenen inmiddels achterhaald. De Duitse kengetallen bevestigen overigens ook de trend naar steilere achterbenen:

2001: score fundament totaal 79,30; score achterbeenstand 5,47

2021: score fundament totaal 80,91; score achterbeenstand 5,08

De bovenstaande gemiddelde waarden van 2001 en 2021 bevestigen dat het algehele fundament in de laatste twintig jaar is verbeterd. De getallen zijn gebaseerd op de gehele Duitse Holstein-populatie met ongeveer 133.000 lineaire exterieuromschrijvingen per jaar.

Steil of spastisch?

Hoewel de trend naar steile benen in de praktijk vaak met het optreden van spastische parese of krampachtigheid in verband wordt gebracht, kon tot dusver wetenschappelijk geen samenhang noch een genetisch verband worden aangetoond. Duidelijk is dat verkorte pezen in het gewricht de veroorzaker is van spastische parese. Dat uit zich bij volwassen dieren in een gezwollen spronggewicht en een stijf en gestrekt spronggewricht dat vaak amper of helemaal niet belast wordt. Terwijl in de jeugdfase een steile achterbeenstand aan één of beide spronggewrichten is te herkennen, verstijft het been toenemend gedurende de ziekte.

Vergelijkingen van gezonde en ziek geworden dieren geeft aan dat ziek geworden dieren gemiddeld slechtere scores halen voor de kenmerken beweging, achterbeenstand en spronggewricht. Bovendien kan een koehakkige achterbeenstand en een duidelijk steilere klauwhoek dan bij gezonde koppelgenoten worden waargenomen. Dat bevestigt ook de uiteenlopende genomische fokwaarden van zieke en gezonde dieren. Volgens analyses van Vit was in 2021 0,54 procent van alle dieren in het Masterrind-werkgebied getroffen door spastische parese. Het werkelijke, onbevestigde cijfer is waarschijnlijk hoger. Dieren die met de ziekte kampen, moeten van verdere fokkerij worden uitgesloten. Bovendien moet elke melkveehouder deze dieren melden aan het betreffende stamboek om de lopende onderzoeken naar genetische samenhang te ondersteunen.

Ideale stieren kiezen

Wat geldt voor de kruisingen en de stierkeuze om het probleem van steile achterbenen op je eigen bedrijf te voorkomen?

“Ook als deels te steile benen voorkomen, moeten we niet meteen weer van steil naar de richting van hoekig fokken. Terugvallen op oude strategieën is even omstreden als eenzijdig fokken op steile benen. Het is belangrijk om de spreiding zo klein mogelijk  te houden door te kiezen voor genetica met ideale achterbeenstanden. Wat echter niet mogelijk is, is de spreiding er helemaal uit krijgen, zegt sire-analist Rolf Oorlog. Hij adviseert melkveehouders om zoveel mogelijk stieren te kiezen die achterbenen met een correcte hoek vererven en extremen te vermijden, zowel zeer steil als zeer gehoekt.

Tekst: Katrin Hilbk-Kortenbruck in samenwerking met Henrike Ahrens en Rolf Oorlog, Masterrind GmbH (D)